Klasy czystości odczynników
Ze względu na zastosowanie odczynniki produkowane są w różnych stopniach czystości. W artykule przedstawiamy najpowszechniej używane oznaczenia.
Chemiczna czystość substancji jest to stosunek wagowy ilości głównej substancji stanowiącej dany produkt do całkowitej ilości badanego materiału, wyrażony jako procentowy udział substancji głównej [1]. Zapis ten automatycznie informuje jaką pozostałość w danym produkcie stanowią zanieczyszczenia, które mogą wpływać niekorzystnie np. na wynik analizy lub inne czynniki w zależności od zastosowania produktu. W doborze klasy czystości odczynników decyduje więc w głównej mierze jego zastosowanie. Do przeprowadzenia doświadczeń dydaktycznych na lekcji chemii nie ma potrzeby stosować odczynników przeznaczonych do analizy, zaś w laboratorium kontrolnym zbyt zanieczyszczone odczynniki mogą fałszować wynik analizy. Metody instrumentalne takie jak wysokosprawna chromatografia cieczowa (HPLC) oraz gazowa (GC) wymagają specjalnie do tego celu oczyszczonych produktów, które zapewnią wysoką precyzję oraz dokładność wyników. W produkcji przemysłowej zaś ze względów ekonomicznych stosuje się najczęściej odczynniki o możliwie jak najniższym stopniu oczyszczenia. Stosowane powszechnie w Polsce klasy czystości przedstawiono poniżej (Tab.1.)
Tab.1. Klasy czystości związków chemicznych w Polsce [1].
| Klasa | Oznaczenie | Zakres [%] | Uwagi |
| Techniczny | techn. | 90-99 | - |
| Czysty | cz. | 99,0-99,9 | - |
| Czysty do analizy | cz.d.a. | 99,9-99,99 | zanieczyszczeń nie można wykryć typowymi metodami analizy chemicznej |
| Chemicznie czysty | ch.cz. | 99,99-99,999 | zanieczyszczeń nie można wykryć nawet bardzo czułymi metodami analizy chemicznej i do ich analizy użyć metod wykorzystujących zjawiska czysto fizyczne |
| Czysty spektralnie | spektra. cz. | 99,999-99,9999 | ilość zanieczyszczeń nie zakłóca pomiarów metodami analizy spektralnej |
Ponadto w obrocie znajdują się również odczynniki zgodne z określonymi normami. Polskie ustawodawstwo oraz normy krajowe PKN (Polski Komitet Normalizacyjny) nie podają wytycznych w tym zakresie. Większość norm dotyczących odczynników jest normami branżowymi lub wewnątrz-zakładowymi, które na mocy ustawy z art. 28 Ustawy z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji (Dz. U. Nr 169, poz. 1386 z późn. zm.) mają obecnie charakter jedynie dobrowolny, a PKN nie gromadzi ich w swoich zasobach. Czystość substancji chemicznych w polskim ustawodawstwie dotyczy jedynie dodatków do żywności i przedstawione jest to w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 12 października 2007 r. w sprawie specyfikacji i kryteriów czystości substancji dodatkowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1441) - takie substancje oznaczone są jako: "spożywczy". Przykłady oznaczeń czystości w nawiązaniu do norm polskich, europejskich i światowych przedstawiono poniżej:
- ACS - odczynnik spełnia wymagania American Chemical Society
- FP - odczynnik spełnia wymagania farmakopei polskiej
- USP - odczynnik spełnia wymagania farmakopei amerykańskiej
- PhEur lub EP - odczynnik spełnia wymagania farmakopei europejskiej
Kolejna grupa klas czystości związków jakie można wyróżnić są to nazwy własne, często zastrzeżone - nadawane przez producentów odczynników np. "Suprapur®", "Optima®". Związki te są dedykowane przez producentów do konkretnych zastosowań a w ich specyfikacjach oznaczane jest wiele substancji śladowych, których wykazanie daje gwarancje użytkownikowi, że nie wpłyną one na wynik ich analizy. Producenci również nadają inne oznaczenia np. "dla biochemii", "dla mikrobiologii", "do oznaczania pozostałości pestycydów" - wskazując do jakiego przeznaczenia nadaje się produkt.
W nomenklaturze zagranicznej stosowane są m.in. następujące oznaczenia:
- p.a. (for analysis,analytical reagent grade) - czysty do anlalizy
- p. (pure, purum) - czysty
- extra pure - ekstra czysty
- C.P. (chemically pure) - chemicznie czysty
- GR (guaranteed reagent for analysis) - odczynniki o gwarantowanej (wg spec.) czystości
Wykorzystane dokumenty źródłowe:
1. "Metody charakterystyki produktów technicznych - Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych - ćwiczenie nr 3", M.Kamiński, G. Boczkaj, S.Zalewski, Gdańsk 2012
2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 12 października 2007 r. w sprawie specyfikacji i kryteriów czystości substancji dodatkowych
3. http://www.reagents.com/products/grades-purity - dostęp 02-04-2016 r.
4. http://www.lach-ner.com/oznacovani-cistoty-chemikalii/t-304/ - dostęp 02-04-2016 r.
5. http://www.sciencecompany.com/Learn-Chemical-Grade-Definitions-from-Highest-to-Lowest-Purity-W53.aspx - dostęp 02-04-2016 r.
6. https://fscimage.fishersci.com/cmsassets/downloads/segment/Scientific/pdf/Chemicals/fisherchem_grades.pdf - dostęp 02-04-2016 r.
Autor: Jakub Ławrynowicz (biuro@pol-aura.eu)
Przejdź do strony głównej
